Lëuf o sciacal: biesces zaredes sun Stevia

Data

15 de setember 2020

Galaria retrac

Grandeza scritura

riduci dimensione font aumenta la dimensione del font

Social

FacebookTwitterGoogle Bookmarks
Biesces mortes sun Stevia, zaredes dal lëuf, ma povester nce dal sciacal. D’autra biesces ie restedes n vita, do che les ie unides morses. Les ie vives ma patësc dassënn.

La parola al biologh: lëuf o sciacal?
Iacun Prugger, biologh, à cumpanià la Usc di Ladins sun Stevia, per jì a ti cialé ala ntraunida dla biesces zaredes. Publicon tlo n valguna reflescions de Prugger n con’ de cie chël che l ie suzedù sun Stevia cun la biesces:

L ost Toni Ploner de Stevia miena che l se trate, pra la ntraunida de chisc dis, de n sciacal (sciacallo dorato, Goldschakal, Canis aureus), nce ël parënt dl cian. Davia che l ie n tier che vën dal raion mediteran ie l’autëza de sëura 2.300 metri sëura l livel dl mer de Stevia scialdi auta per chësc tier, che à plu gën raions plu ala bassa. L fossa bonamënter la luegia plu alauta dl’Europa ulache l ie unì udù. Ma n muessa nce dì che i sciacai se sposta tresora. L sciacal ie n neozoa che vën dal est te nosc raions y se sparpanieia ora debota. Truep tieres ie nce bele tl’Austria y tla Svizra. L ufize cumpetënt de Bulsan dajerà ora ti mënsc che vën na publicazion cun nfurmazions plu avisa n con’ dl sciacal te Südtirol. Ma n sà che l ie plu families che s’la śira te Südtirol.
Ti ultimi doi ani àn cunstatà for inò che l n ie tlo da nëus: suinsom Puster, sun l Sonnenberg tla Venuesta, dlongia Sterzing, dlongia Persenon y te d’autri luesc. L sarà da aspité sun la nrescida genetica, per udëi sce l lëuf o l sciacal à la gauja, sun Stevia.

Vel’ cunscidrazion ntëur al lëuf
Zënzauter se damànden ce sort de tier che à zarà la biesces sun Stevia. Davia che chësc tier à lascià n vita vel’ biescia, la tichenan mé zënza la mazé, ne fòvel bonamënter nia n lëuf bele chersciù ora; n tel ëssa bonamënter mazà duc i tieres. N lëuf nasciù chëst ann – ala fin de mei nasc i lëufs – ie bonamënter mo massa pitl per fé n tel dann. N lëuf nasciù l ann passà à bonamënter mpo bele na cërta esperienza y ëssa bonamënter mazà duta la biesces.
I lëufs dl raion dolomitich vën dantaldut adalerch dala Pre-Elpes, dal raion dla Lessinia y de Asiago. Truep pitli che nasc iló va a crì revires nueves y capitea pona tla Dolomites. Tlo sta pona cërta grupes n pez, se n va, l n vën d’autres, vel’un vën mazà nce sce n ne pudëssa nia l fé, y pona se n va la grupa. Per la dì n curt: i se muev tresora. Per ejëmpl ova n lëuf che fova sun Mont de Sëuc l’oma de Paneveggio y l pere dla Lessinia, i doi lëufs pere y oma se ova ancuntà te Fascia.

L lëuf te Südtirol: vel’ da cumpëides
I dac che repurton tlo ie tëuc ora dala documentazion ufiziela dla Provinzia Autonoma de Bulsan. De ndut iel unì cunstatà te Südtirol tl 2019 danter 31 y 35 lëufs. Te dut Südtirol à lëufs zarà 92 biesces y 19 cëures tl ann 2019. Tl ann 2019 iel stat 174 senialazions de lëuf (Canis lupus). Ala fin dl 2019 fòvel bonamënter 4 de majeri rudli te Südtirol y ntëurvia: un suinsom dla Val de Non – Deutschnonsberg (dal 2016/2017 incà), un ntëur Reba, y pona te Fascia, tla Val Badia (dal 2017 incà), un a Lujon, Redant/ Rodeneck y ntëurvia (dal 2019 incà) y un ala fin dla Val de Martell/ Maddalene (dal 2019 incà).De ndut iel unì dat ora 27.533 euro per i danns fac dal lëuf.


Iacun Prugger

Deplù tla edizion stampeda di 11 de setëmber.

FOTO: Ntan l sëuraluech istituziunel. Foto de Flavio Puciacia